Şeker Fabrikalarının Satılması ve Gıda Tekellerinin Yükselişi
Şeker Fabrikalarının Satılması ve Gıda Tekkelerinin Yükselişi
Şeker sektörü bir ülke için stratejik bir üründür. Sanayi, tarım ve hayvancılık, çalışma yaşamı, sağlıklı beslenme gibi öncelikleri ile İnsanların temel gıda ürünleri arasındadır. Türkiye, dünyanın en büyük 4. şeker pancarı üreticisi kapasitesine ve uluslararası marka olabilme kapasitesine sahip bir ülkeydi.
Türkiye’nin ilk şeker fabrikası
Türkiye’nin ilk şeker fabrikası 19 Nisan 1923 yılında Uşak’ta Nuri bey öncülüğünde yöre köylülerin ortaklığında kurulur. Köylüler sermaye olarak Arpa, Buğday, Mısır, Tütün, Koyun hatta tavuk ve yumurta ürünlerini şirkete vermiş, bu ürünlerin satılması ile sermaye payları ödenmiştir.
Nuri Bey de 1934 yılında “Soyadı Kanunu”yla “Şeker” soy ismini alır, 1996 yılında Uşak Şeker Fabrikası’nın adı Nuri Şeker Uşak Şeker Fabrikası olarak değiştirilir.
Türkşeker – Türkye Şeker Fabrikaları A.Ş.
Türkşeker 6 Temmuz 1935 tarihinde kurulmuştur. Türkşeker, ülke genelinde; 15 şeker, 2 makina, 1 Elektromekanik Aygıtlar Fabrikası, 2 alkol, 1 tohum işleme fabrikası ile reel sektöre katkıda bulunmakta, 1 Araştırma Enstitüsü ile de AR-GE hizmeti vermektedir. Türkiye’nin 500 büyük firmaları listesinde değişik göstergeler bakımından kamu ve özel firmalar arasında ilk sıralarda yer almaktadır.
Türkşeker’in raporuna göre 2002/2003 yılında Türkiye’nin toplam pancar şekeri üretiminin yüzde 74 paya sahip iken son yıllarda yüzde 52’lere kadar gerilemiştir
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş; 25 şeker fabrikası, 4 alkol fabrikası, 2 makine fabrikası, 1 elektromekanik aygıtlar fabrikası, 1 tohum işleme fabrikası, 1 araştırma enstitüsüne sahip iken son olarak 15 fabrika geriye kalmıştır.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. 150’den fazla bölge şefliği, 300’ün üstünde pancar alım merkezi ile hizmet vermiştir. Fabrika teknolojisi tamamen Türk teknolojisi ile kurulur hale gelmiştir. Bu teknoloji ile 1996 yılında yapımına başlanan ve 1998’de açılan Özbekistan Horezm Şeker Fabrikasını kurulmuştur. Türkiye bu fabrikanın yüzde 53,7’lik payına sahipti.
Türkiye ve Dünya Şeker Sektörü ve Özelleştirmeye Giden Süreç
Türkiye pancarda kota sistemine 1998 yılında geçti ve çıkardığı Şeker Kanunu ile de nişasta bazlı şekere AB’nin üç katı kota tanıdı. 23.12.2017 tarihinde OHAL kapsamında Bakanlar Kurulu 696 sayılı KHK ile Şeker Kurumu kapatıldı. Taban fiyat belirleme kaldırıldı, şeker sektörü özel firmaların politikalarına terk edildi. Nişasta bazlı şekerin önü açıldı, yıllar itibarı ile nişasta bazlı şekerin kotası attırıldı. 2017 verilerine göre, kotalı NBŞ üretiminin yüzde 90’ını elinde bulunduran Cargill’in kotası son 14 yılda ekstradan tam 1 milyon 370 bin ton artırıldı.
2015/16 pazarlama yılı itibariyle dünyada şekerin %82`si kamıştan, %18`i pancardan üretilmiş.
Devlet ve kamuya ait şeker fabrikaları verimli ve ehli tarafından yönetilemedi. Geçmiş dönem özelleştirilmelerden ders çıkarılmadı. Özelleştirmenin politikalarının üretime ve ülkeye zararları dikkate alınmadı. Nişasta bazlı şeker üretiminin Dünya’da %45 ine yakınını üreten Amerika merkezli Cargill firmasının önü açıldı, devletin elindeki şeker fabrikaları büyük zarar ettirildi.
Kronik hastalıkları salgına dönüştüren ve obezitey neden olan nişasta bazlı şeker/mısır şurubunun tüketimi ABD’de düşürülüp AB ülkelerinde birçoğunda yasaklanırken ve ülkelerde ise kişi başı tüketimi 1 kg olurken bu oran Türkiye’de 6 kg’a yükselmiştir. Türkiye’de ise kişi aşı tüketimi artarken Cargill şirketin karı sürekli arttmıştır. Pancardan üretilen şekere göre daha ucuz olması nedeni ile tatlandırıcılar, unlu mamuller, reçel, alkollü ve alkolsüz içeceklerde kullanılan nişasta bazlı şekerin kotası yüzde 10’dan yüzde 15’e kadar çıkarıldı. 08 Nisan 2016 yılında şeker ithalatında gümrük vergisi sıfır uygulanarak ithalatın önü açıldı.
Cargill raporunda 2023 yılında, Türkiye’de nişasta bazlı şeker tüketimi bugüne göre 6 kat artarak 1 milyon 600 bin tona çıkacağı öngörülüyor.
Şeker Fabrikaları Neden Satıldı?
Şeker fabrikalarının özelleştirilmesi, fabrikaların kapasitesinin büyük olduğu, verimli çalıştırılmadığı ve kârlılığın olmadığı, üretim maliyetlerinin yüksek olduğu nedenlerine dayandırıldı.
Özelleştirmelerin geçmiş dönemde başarılı yapılmadığı ve farklı seçeneklerin dikkate alınmadığı, istihdama, bölgesel kalkınmaya, tarım ve hayvancılığa, fiyat istikrarına, bütçe açıklarına katkı sunmadığı devlet bürokrasisi ve hükümetçe bilinmektedir.
Tüm bu geçmiş deneyimlere rağmen Seker fabrikalarının neden özelleştirildiği? kamu borçlarının ve harcamalarının artışı, Dünya gıda tekellerinin Pazar paylarının artması, ihracat yerine ithalatın artması, ithalat ile hükümete yakın firmaların kollanması, şeker pancarı yerine mısır şurubuna dayalı üretimin öne çıkması, sağlıklı yaşamın dikkate alınmaması gibi sonuçlara bakınca öne sürülen özelleştirme nedenleri anlamını yitirmiştir.
Şeker Fabrikalarının Faydaları Nelerdir?
Buğdaydan 13, mısırdan 8, ayçiçeğinden 5 kat daha fazla istihdam sağlar. Çalışanların ücret ve sosyal hakları özel sektörün her zaman üzerindedir. Sosyal tesisler ile kültür ve sosyal yaşamda öncü rol oynamıştır.
Çevre ve doğal yaşama olumlu katkı sunar, dekar şekerpancarı alanı, üç dekar çam ormanından daha fazla oksijen sağlar.
Tarım ve hayvancılığa destek olur, kırsal kalkınma ve yerel ekonomiye katkı sağlar, göçü azaltıcı rol oynar. Yaprak, baş ve posası besicilikte yem olarak değerlendirilir. Süt ve et üretimine olumlu katkı sağlar.
Toprak verimliliğini arttırır, Dekara 4 kg saf fosfat, 15 kg potas sağlar. Kendisinden sonra ekilen buğday ve arpa verimliliğini yüzde 20 arttırır.
Sağlıklı gıda ve seker sektöründe düzenleyici rol oynar, tekelleşmeye mani olur. Sanayi üretimi ve yerli üretim ile ihracata katkı sunar.
Şeker fabrikaları Özelleştirilmesi sonrası
Özelleştirme bedelleri fabrika değerlerinin çok altında özelleştirildi. Üretim kapasiteleri düştü.
Nişasta bazlı şeker lobisi kazançlı çıkmış, Yabancı firmaların üretim ve Pazar paylarının artmıştır. Nişasta bazlı şeker üreten firmalar ve tüketimi yıllar itibarı ile artmıştır. Temel Gıda ürünlerde Nişasta bazlı şeker kullanım oranları artmış sağlıklı beslenmeye olumsuz etki sunmuştur.
Şeker İhraç eden ülkeden, şeker ithal eden ülke konumuna düştü.
Bütçe açıklarının artmaya devam etmiş, bölgesel kalkınma olumsuz etkilenmiş, şeker üretimi düşmüş, tarım ve hayvancılık üretimi çökmüş ithalata bağımlı hale gelmiş.
Şeker fabrikalarında çalışan işçilere; Fabrikayı alan şirketle anlaşma, diğer şeker fabrikasına geçiş ya da başka kamu kurum ve kuruluşuna nakil olma seçeneği sunularak çalışanlar, kamu ve halkın çıkarları korunmamıştır. Çalışma yaşamına ve sosyal yaşama kamunun katkısı azalmış, sadakaya dayalı politikalar öne çıkmıştır. Kamudan yardım alarak geçinen hane halkı sayısı yıllar itibarı ile sürekli artmıştır.
Ülkemizde 1998 yılında 500 bin hektarda pancar üretimi yapılırken 2015 yılında bu rakam 270 bin hektara düştü. Aynı şekilde şeker pancarı ekimi yapan çiftçi sayısı da 450 bin aileden 120 bine geriledi.
Özelleştirilen Türkiye Şeker Fabrikaları
Cumhuriyet tarihinin çalışan, üreten, paylaşan halkçı anlayışı ile kurulan Türkiye Şeker Fabrikalarına ait on dört fabrikası 21.02.2018 tarihinde de satıldı.
Türkşeker bünyesinde kalan lojman, arsa gibi bir çok taşınmaz da ileriki yıllarda satışa çıkarılarak üretime ve ülke sanayisine değil rantçı kişilere satılmıştır.
Afyon Şeker Fabrikası : 1977 yılında kuruldu. 26.04.2018 tarihinde 725 milyon liraya (125 milyon dolara) Doğuş Yiyecek ve İçecek Üretim Sanayi Ticaret A.Ş.’ye satıldı.
Alpullu Şeker Fabrikası: 1933 yılında açıldı. 1933 yılında 328 bin tonla dünya birincidir. Bünyesinde işçi konutları, spor tesisleri, sinema ve lokanta, hastane, revir, ecza deposu, satış mağazası, okul, cami, hamam, “Ergene Köşkü” misafirhanesi, “Büyük Köşk” gibi tören alanı yapılar bulunur. Sözcü gazetesinin haberine göre 2014 yılından sonra dört yıl üretim yapılmadı. Makinaları yenilenerek tekrar üretime açıldı. 27.04.2018 tarihinde 150 milyon lira ile Binbirgıda Tarım Ürünleri Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye satıldı.
Bor Şeker Fabrikası: 1983 yılında kuruldu. 06.04.2018 tarihinde 336 milyon(53 milyon 250 bin dolar) lira ile Doğuş Yiyecek ve İçecek Üretim Sanayi Ticaret A.Ş.’ye satıldı. Sözcü gazetesinin haberine Doğuş Yiyecek Grubu’na satılan Bor Şeker Fabrikası’nın devir işlemi gerçekleştirmeden el değiştirerek DSL İnşaat Sanayi ve Ticaret Şirketi oldu. Bu şirket bir süre önce Hollanda’ya büyükelçi olarak atanan, AKP’li Şaban Dişli’nin amcasının oğlu Davut Dişli olduğu ortaya çıktı.
Burdur Şeker Fabrikası: 1955 yılında kuruldu. 26.04.2018 tarihinde 487 milyon lira ile Erser Grup Tarım Ürünleri San. ve Tic. A.Ş. ile Sterk Plast Ltd. Ortak Girişim Grubuna satıldı. Şeker-İş Sendikası satışı yargıya taşıdı ve yargı kararı ile iptal edildi.
Çorum Şeker Fabrikası: 1991 yılında açıldı. 09.04.2018 tarihinde 528 milyon (112 milyon 150 bin dolar) liraya Safi Katı Yakıt Sanayi ve Ticaret A.Ş. firması aldı.
Elbistan Şeker Fabrikası: 1985 yılında açıldı. 26.04.2018 tarihinde 297 milyon (61milyon 360 bin dolar) lira ile Mutlucan Tuz Madencilik İnşaat Turizm Otomotiv Petrol Nakliye Sanayi ve Ticaret A.Ş. şirketine satıldı.
Erzincan Şeker Fabrikası: 1956 yılında kuruldu. Erzurum ve Erzincan fabrikaları birlikte 10.05.2018’de 287 milyon (59 milyon 273 bin dolar) lira ile Albayrak Turizm Seyahat İnşaat Ticaret A.Ş. firması aldı.
Erzurum Şeker Fabrikası: 1956 yılında kuruldu. 10.05.2018 tarihinde 287 milyon (59 milyon 273 bin dolar) lira ile Albayrak Turizm Seyahat İnşaat Ticaret A.Ş. şirketi aldı.
Kırşehir Şeker Fabrikası: 2001 yılında üretime açıldı. 06.04.2018 tarihinde 330 milyon(68 milyon dolar) liraya, 68 milyon dolar ile Tutgu Gıda Turizm İnşaat İmalat İthalat İhracat Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.’ne satıldı.
Ilgın Şeker Fabrikası: 1982 yılında kuruldu 16.04.2018 tarihinde 637 milyon (131 milyon 600 bin dolara) liraya Alteks Tekstil Turizm İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye satıldı. Şeker-İş Sendikası satışı yargıya taşıdı ve yargı kararı ile iptal edildi.
Muş Şeker Fabrikası: 1982 yılında kuruldu. 27.04.2018 tarihinde 230 milyon 200 bin lira ile MBD İnşaat Sanayi ve Ticaret A.Ş. ile Öz Er-Ka İnşaat Turizm Elektrik Taahhüt Ticaret ve Sanayi A.Ş. Ortak Girişim Grubu aldı.
Yozgat Şeker Fabrikası: 1998 yılında kuruldu. 09.04.2018 tarihinde 275 milyon liraya Doğuş Yiyecek ve İçecek Üretim Sanayi Tic. A.Ş. Şeker-İş Sendikası satışı yargıya taşıdı ve yargı kararı ile iptal edildi.
Turhal Şeker Fabrikası: 1934 yılında açıldı. 16.04.2018 tarihinde 569 milyon(123 milyon 440 bin dolar) liraya Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş.
Nihat Vural Türkiye’nin Markaları için hazırladı.
Kaynaklar:
1- ŞEKER FABRİKALARI NEDEN SATILIYOR? NEREYE? – TMMOB Kimya Mühendisleri Odası
2- Şeker Fabrikaları Değerinin Çok Altında Üç Kuruşa Satıldı –Türkiye Genel Hizmetler İşçileri Sendikası
3 – 3 şeker fabrikasının satış ihalesi iptal edildi – bloomberght.com
“Kendini bil, kendini tanı” ve “İyi ve faydalı İnsan ol”
Teknolojiyi İnsanlığın ve doğanın faydasına kullanarak sevgi ve dayanışmanın artmasına katkı sunmak önceliğimizdir. Birlikte üreten, paylaşan bir AHİ gibi egosuna yiğit, özündeki sevgiye bağlı kişi olmak her zaman hedefimizdir.
